Những nguy cơ khi bước
vào thế giới số mà không tỉnh thức
Ngay cả khi đã hiểu phần nào cách
mạng xã hội vận hành, chúng ta vẫn rất dễ trượt vào những thói quen sử dụng khiến
đời sống đức tin bị bào mòn từng chút một. Điều đáng nói là những nguy cơ này
không luôn đến từ những điều xấu rõ ràng. Phần lớn chúng xuất phát từ cách ta
phản ứng—hoặc không phản ứng—trước những gì xuất hiện trên màn hình mỗi ngày.
Một trong những nguy cơ
rõ rệt nhất là tin giả và thông tin sai lệch. Khi lướt mạng quá nhanh, những nội
dung mang màu sắc cảm xúc mạnh rất dễ đi thẳng vào lòng ta trước khi lý trí kịp
lên tiếng. Không ít người từng chia sẻ một câu chuyện gây sốc, chỉ để rồi sau
đó mới phát hiện ra rằng nó đã bị bịa đặt hoặc phóng đại. Có những lần hậu quả
không lớn, nhưng cũng có những lúc hậu quả là bi kịch.
Tại Ấn Độ, đã từng xảy ra
những vụ bạo lực nghiêm trọng chỉ vì các tin đồn lan truyền qua những nhóm
WhatsApp. Người ta cảnh báo nhau về những “băng nhóm bắt cóc trẻ em” hay “đường
dây buôn nội tạng”, kèm theo các đoạn video mờ nhòe và những tin nhắn thoại đầy
hoảng loạn. Nỗi sợ lan nhanh hơn sự kiểm chứng. Ở một số nơi, dân làng đã tụ tập
lại và tấn công những người lạ vô tội chỉ vì nghi ngờ. Có những người bị đánh
chết không phải vì họ phạm tội, mà vì họ xuất hiện sai chỗ, sai thời điểm,
trong một bầu khí đầy tin giả.
Những biến cố này về sau
được gọi là “cái chết vì WhatsApp”.
Những câu chuyện ấy cho
thấy một sự thật rất đáng sợ: tin giả không chỉ ở lại trên màn hình, mà có
thể bước ra ngoài đời thực.
Người Kitô hữu được mời gọi
sống với lương tâm tỉnh thức. Điều đó có nghĩa là biết chậm lại, kiểm chứng
thông tin và khước từ việc chia sẻ chỉ vì cảm xúc bị kích động. Khi ta chia sẻ
điều không đúng, dù vô tình, ta cũng có thể góp phần làm tổn thương người khác
và làm suy yếu chứng tá Kitô giáo.
Một nguy cơ khác là sự
phân cực và chia rẽ. Không gian số có xu hướng đẩy con người vào những nhóm nhỏ
nơi mọi người nghĩ giống nhau. Ban đầu, điều này tạo cảm giác dễ chịu: ta được
xác nhận, được đồng tình, được thấy mình “đứng về phía đúng”. Nhưng dần dần, ta
bắt đầu tránh né những tiếng nói khác biệt, vì chúng gây khó chịu hoặc thách thức
điều ta tin.
Về mặt tâm lý, điều này
khiến ta cảm thấy chắc chắn hơn, dù sự chắc chắn ấy không nhất thiết dựa trên
hiểu biết sâu hơn. Ta dễ nghĩ rằng “ai cũng thấy như mình”, trong khi thực tế
chỉ là ta không còn gặp những ý kiến khác nữa. Buồng vang dần dần làm sắc cạnh
các ranh giới. Quan điểm không chỉ khác, mà trở thành đối lập. Người bất đồng
không chỉ bị xem là sai, mà còn bị coi là nguy hiểm hoặc xấu xa.
Không ít gia đình đã cảm
nhận được điều này, khi những cuộc tranh luận vốn có thể giải quyết quanh bàn
ăn lại trở nên căng thẳng vì các cuộc cãi vã trên mạng. Các cộng đoàn, thậm chí
các giáo xứ, cũng có thể bị ảnh hưởng khi con người rút vào các “phe”, không
còn thật sự lắng nghe nhau. Thánh Phaolô đã nhắc rằng Hội Thánh là một thân thể
duy nhất, dù có nhiều chi thể (x. 1 Cr 12,12–27). Khi để cho phân cực chi phối,
ta không chỉ đánh mất sự hiệp thông xã hội, mà còn làm tổn thương chính căn
tính Hội Thánh.
Bên cạnh đó là nguy cơ
xao nhãng và đời sống bị phân mảnh. Một tiếng chuông điện thoại vang lên giữa
Thánh lễ, một cái liếc nhanh vào màn hình trong giờ cầu nguyện hay trong bữa ăn
gia đình—những điều tưởng như rất nhỏ ấy lại có sức làm tâm trí ta rời khỏi hiện
tại rất nhanh. Ánh sáng của một màn hình nhỏ đủ để kéo trái tim ta đi nơi khác,
ngay cả trong những khoảnh khắc thiêng liêng nhất.
Thói quen này không chỉ
xuất hiện trong nhà thờ. Nó theo ta vào các cuộc gặp gỡ, lớp học và những cuộc
trò chuyện thân tình. Mạng xã hội, với các thông báo không ngừng, trở thành một
vị khách không mời mà luôn chen vào. Dần dần, khả năng hiện diện trọn vẹn của
ta suy yếu. Ta ở đó, nhưng tâm trí thì không. Ta nghe, nhưng không thật sự lắng
nghe.
Trong khi đó, đời sống
thiêng liêng lại lớn lên trong thinh lặng và sự hiện diện. Cầu nguyện đòi hỏi tập
trung. Các mối quan hệ cần sự chú tâm. Khi không đặt ra những giới hạn lành mạnh,
ta dễ trở nên bồn chồn, phân tán và mệt mỏi từ bên trong. Sống có hiểu biết,
trong trường hợp này, đôi khi chỉ là dám tắt thông báo, dám đặt điện thoại xuống,
để trả lại không gian cho Thiên Chúa và cho người đang ở trước mặt mình.
Một nguy cơ tinh vi khác
là sống như đang “diễn”.
Mạng xã hội khuyến khích
chúng ta đưa lên những gì đẹp nhất, sáng nhất, vui nhất. Một khoảnh khắc bình
thường được chọn góc thật kỹ, chỉnh sửa thật lâu, rồi mới xuất hiện trên màn
hình. Thoạt nhìn, điều đó không có gì sai. Ai cũng muốn mình trông ổn trong mắt
người khác. Nhưng vấn đề bắt đầu khi ta chỉ còn dám chia sẻ những gì hoàn hảo,
còn đời sống thật thì bị giấu đi.
Dần dần, mạng xã hội trở
thành một sân khấu. Ở đó, ai cũng trình diễn phiên bản đẹp nhất của mình. Còn
những ngày mệt mỏi, thất bại hay chán nản thì biến mất.
Khi nhìn vào sân khấu ấy,
ta dễ so sánh đời mình với “đoạn cao trào” của người khác,
rồi tự hỏi vì sao cuộc sống
của mình lại tẻ nhạt đến thế.
Thánh Kinh mời gọi một
con đường khác.
Đức Giêsu nói: “Có thì
nói có, không thì nói không” (Mt 5,37).
Thánh Phaolô nhắc rằng
tình yêu phải chân thật (x. Rm 12,9). Những lời ấy nhắc ta rằng ta không cần phải
trình diễn để được yêu thương. Khi căn tính của ta được đặt nơi Đức Kitô, ta được
tự do sống thật—cả trên mạng lẫn ngoài đời—không cần hoàn hảo, không cần gây ấn
tượng, chỉ cần chân thành.
Sau cùng, một nguy cơ rất
âm thầm là việc đánh mất quyền làm chủ thời gian. Có một thói quen rất phổ biến:
vừa mở mắt buổi sáng là với tay lấy điện thoại. Không phải vì có việc gấp, mà
vì thói quen đã hình thành. Mỗi cú lướt, mỗi lần dừng lại trước một video đều
là một phần thời gian được trao đi—thường là cho thuật toán, chứ không phải cho
điều ta thật sự chọn.
Thánh Phaolô nhắc nhở: “Anh
em hãy sống cho khôn ngoan… vì thời gian thì ngắn ngủi” (Êp 5,15–16).
Thời gian là quà tặng.
Khi để thuật toán quyết định cách mình dùng quà tặng ấy, ta dần đánh mất nhịp sống
mình mong muốn. Sống có hiểu biết là giành lại nhịp sống cho chính mình, là quyết
định khi nào online và khi nào offline, để màn hình không trở thành tiếng nói đầu
tiên ta nghe mỗi sáng hay tiếng nói cuối cùng trước khi đi ngủ.
No comments:
Post a Comment